मी राजा बोलतो आहे

  अंजली अरुण काळे. दृश्यकलेतील एक ओळख असलेले नांव. आज त्यांचा कलाक्षेत्रात आत्मविश्वासाने संचार सुरू असतो. पण मी त्यांना ओळखतो ते त्याही आधीपासून. ते त्या अंजली ठाकरे असल्यापासून. बाळासाहेब ठाकरेंच्या नावाशी नाते जोडणारी, सुमारे चाळीस पंचेचाळीस वर्षांपूर्वीपासून. त्या येण्याआधी त्यांचे नांव माझ्या कानावर आले. मी सर जे.जे.उपयोजीत कला संस्थेचा अध्यापक होतो, आणि त्याकाळात अंजली विद्यार्थीनी म्हणून आली व एक स्पष्टवक्ती, निर्भीड, आक्रमक अश्या तिच्या स्वभावामुळे ती सर्वाना माहीत झाली. पुढे ती माझ्या वर्गात आल्यावर मला तिच्या स्वभावातील मोकळेपणा, तिची सर्जनशीलता, सर्वाना आपलासा करण्याचा तिचा मोकळा ढाकळा स्वभाव,  त्याचसोबत इतरांना मदत करण्यासाठी चाललेली तिची धडपड, आणि यामुळेच सर्व शिक्षकांशी तिची चांगलीच मैत्री झाली होती. जेजे मधील प्रदर्शनाची कामे असोत वा सांस्कृतीक कार्यक्रमातील सहभाग असो, अंजली स्वतः तर आघाडीवर असेच, शिवाय आपल्या वर्गातील सहकार्यांना पण उत्तेजीत करीत असे. पुढे जेजे मधून शिक्षण पूर्ण करून जेव्हां जाहीरात क्षेत्रांत तिने पाय टाकला, तेंव्हा तिचे एक नवीन कार्यक्षेत्र ठरले. दृकक

   शालेय अथवा कॉलेज जीवनामध्ये आपल्याशी अनेकांशी मैत्री होते. त्यापैकी काही शिक्षण संपताच आपल्यापासून दूर होतात, काही व्यवसाया निमित्ताने इतरत्र जातात. मात्र काही मित्र आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनतात, आपल्याशी एकरूप होतात. आपल्या बऱ्या वाईट प्रसंगात आपल्याला साथ देतात. आपल्या हृदयात कायमचे घर करून आपले हृदयस्थ बनतात. असाच एक माझा हृदयस्थ म्हणजे माझा जीवच्छ कंठच्छ  मित्र अरुण काळे. ज्याने पुढे अवघे जाहीरात क्षेत्र आपल्या कर्तबगारीने गाजवीले.  जे.जे. उपयोजीत कला संस्थेतील आमची ती १९६२-६७ ची बॅच म्हणजे एक खास बॅच म्हणायला हवी.आम्ही सर्व मित्र जसे एकमेकांना घट्ट धरून राहीलो होतो, आणि तितकेच घट्टपणे आम्हांला बांधून ठेवले होते ते आमचे गुरुवर्य प्राध्यापक षांताराम पवार यांनी. पवार सर आम्हां दगडांवर निर्दयपणाने  छिन्नीचे घाव घालून त्यातून मूर्ती घडवण्यासाठी त्याला आकार देऊ पहात होते.  त्या काळात अश्या गुरुवर्यांच्या तालमीत आम्ही घडत होतो, धडपडत होतो. त्याच सोबत मजा- मस्ती देखील करीत होतो. आणि आमचा अरुण त्यात आघाडीवर असे. शिवाय आमचे सर्वच गुरूवर्य आमचे शिक्षक तर होतेच, शिवाय आमचे मित्रही झाल

  तो मला भेटला ते मी सर जे.जे.इन्स्टिट्यूट ऑफ अँलिड आर्ट मध्ये १९६२ साली प्रवेश घेतला त्या वेळी. तोही तेथेच शिक्षण घेत होता. अत्यंत टापटिपीत राहणारा. त्यावेळच्या फीट अँड टाईट पॅन्ट वापरणारा. कपड्याच्या बाबतीत अत्यन्त चोखन्दळ. हातात एक सोन्याची बारीकशी चेन अन तोंडात नेहमीच दिसणारी चार मिनार सिगरेट. डोक्यावरील केंस बारीक केलेला अन डोळ्यावर जाड काळ्या फ्रेमचा चष्मा. हा मुलगा विद्यार्थी आहे की शिक्षक हा भ्रम मला पडत  असे. कारण कधी तो वर्गात काम करतांना दिसे, पण बहुदा षांताराम पवार, चिंतामण तिरोडकर, त्यावेळचे आमचे फेलो नरेंद्र वैउडे या शिक्षकांसोबत शासकीय कामे करताना स्टाफरूम मध्ये दिसे. शिवाय त्याची या लोकांशी अरे तुरे करून बोलण्याइतकी असलेली सलगी हेही एक कारण असे. मी प्रवेश घेतेवेळी मला रवी परांजपें सरांनी सांगीतले होते, की बेळगावच्या नॅंशनल कोल्ड्रींक हाऊस च्या मिरजकरांचा मुलगाही तेथेच शिकतो आहे. आता बहूदा शेवटच्या वर्षाला असेल. रमेश त्याचे नांव. एक दिवस कोणीतरी मला सांगितले की हा मुलगा तुमच्या बेळगावचाच आहे. तेव्हां मला समजलं की हाच तो रमेश मिरजकर. जे.जे.मधे आत्मविश्वासाने वावरत असणारा.

  आज भारतातील जाहीरात कला ही केवळ भारतातच नव्हे, तर पाच्छात देशाबरोबर स्पर्धा करीत असल्याचे आपणास पहायला मिळते. आज जी जाहीरात कला, संभाषण कला अथवा उपयोजीत कला म्हणून आपण पहातो ती कशी विस्तारीत होत गेली याचा इतिहास देखील अभ्यासण्यासारखा होईल. आणि त्यासाठी आपल्याला सुमारे नव्वद वर्षे मागे जावे लागेल. १८५७ साली सर जमशेटजी जीजीभाई यांच्या प्रयत्नाने आणि आर्थीक सहाय्याने स्थापन झालेल्या सर जे. जे. स्कुल ऑफ आर्ट या कला महाविद्यालयाने अल्पावधीतच उच्च दर्जावर प्रस्थान केले. आणि एकापेक्षा एक निपुण असा शिक्षकवर्ग या संस्थेला लाभला. संस्थेचे वरीष्ठ हे इंग्लंडवरून येतं असत. अन पुढे भारतीय कलाकार शिक्षक म्हणून लाभण्याचे भाग्य या संस्थेला लागले. त्यातही पुढे कॅप्टन ग्लॅडस्टन सालोमन हे संस्थाप्रमुख झाले. व त्यांनी भारतीय कलेला देखील येथे स्थान दिले. जोडीला त्यांचे असीस्टंट जेरार्ड हे आधुनिकतेकडे वळणारे. त्यामुळे आधुनीक कलेकडे वळणारे विद्यार्थी त्यांच्याकडे वळत.   सॉलोमन हे फाईन आर्टला उर्जितावस्था आणणारे होते. वास्तववादी कलेला प्राधान्य देणारे. पण पुढे जेव्हां सरकारच्या ध्यानात आले की या कला क्षेत्रा

  नुकताच आपल्या फिल्म इंडस्ट्री मधील सर्वोच्च असा 'दादासाहेब फाळके पुरस्कार' हा एक थोर व गुणी अभिनेत्री वहीदा रेहमान यांना देण्यात आल्यामुळे देशभरातील चित्रपट प्रेमींच्या मनात आनंदाच्या भावना उमटल्या यात शंकाच नाही!  प्रत्येक कलाकाराला हा पुरस्कार आपल्या जीवनात मिळवण्याची इच्छा असतेच! हा राष्ट्रीय फिल्म पुरस्कार दरवर्षी माहीती व प्रसारण मंत्रालयाच्या वतीने देण्यात येतो. ह्या पुरस्काराचा बहुमान अश्या व्यक्तीला देण्यात येतो, ज्याने भारतीय सिनेमाचा विकास, आणि प्रगती यामध्ये बहुमूल्य योगदान केले आहे. आणि अश्या कलाकाराची  निवड ही देशातील नामवंत अश्या चित्रपट व्यवसायातील व्यक्तीकडून होत असते. हा पुरस्कार दहा लाख रुपये रोख, स्वर्ण कमळ व शाल अश्या स्वरूपात असतो. दादासाहेब फाळके यांनी भारतात प्रथम चित्रपटाची मुहूर्त मेढ रोवली. पहीला संपूर्ण लांबीचा चित्रपट 'राजा हरिश्चन्द्र त्यांनी दिग्दर्शीत केला त्यानंतरही ते या क्षेत्रांत कार्यरत राहीले व चित्रपट सृष्टीला एक भरीव योगदान त्यांनी दिले. अश्या या महान माणसाच्या नावाने देशातील हा चित्रपटातील सर्वोच्च बहुमान त्यांच्या नांवाने देण्याचे

  प्रा. साठ्ये अर्थात आम्हा सर्व जेजे वासियांचे अत्यंत लाडके असलेले व्यक्तिमत्व आज आपल्यात नाहीत ही कल्पनाही करवत नाही. जेजेच्या माझ्या एकंदरीत विध्यार्थी व शिक्षक अश्या आजपर्यंतच्या ५५ वर्षांच्या कारकिर्दीत साठे सरांशी माझे जे ऋणानुबंध जुळले ते केवळ व्यावहारिक नव्हते, ना व्यावसायीक. पण एकमेकांची सुखदुःखे वाटण्या इतपत आम्ही भावनाशील झालो होतो. मी जेव्हा जेजे उपयोजित कला महाविद्यालयात १९६२ साली प्रवेश घेतला, त्यावेळी आमचे वर्ग प्रमुख म्हणून साठ्ये सर आम्हाला लाभले, ते केवळ दीड दोन महिन्यासाठी. पण त्यांचे देखणे व्यक्तिमत्व पाहून आम्ही सर्वच जण हरखून गेलो होतो. कपड्यांच्या बाबतीत एकदम चोखंदळ असलेले साठ्ये सर लेक्चर द्यायला उभे राहिले की त्यांची एक भुवई नेहमी उडत असे. सुरुवातीच्या काही असाइनमेंट झाल्यावर नंतर आम्हाला दुसरे देखणे व्यक्तिमत्व वर्ग प्रमुख म्हणून आले, ते होते दामू केंकरे सर. दुसऱ्या वर्षाला साठ्ये सर आम्हाला लेटरिंग टायपोग्राफी शिकवायला आले. त्यावेळी त्यांचे ब्रश स्क्रिप्ट व कॅलिग्राफी आम्हाला मोहवून टाकीत असे. ब्रश रंगात अथवा शाईत बुडवून ते कागदावर असा काही चालवीत की तश्या प्